Yanıklar, en gündelik koşullarda ve en olağanüstü şekillerde gerçekleşir: kaynayan su elinize sıçrayabilir veya parmağınız sıcak metale temas edebilir. Restoranların mutfaklarında veya sokağın ilerisindeki dükkânda yangın çıkabilir. Yanıklarda bilinmesi gereken en önemli şey yaranın uygun şekilde nasıl tedavi edileceğidir. Sağduyulu düşünme ve yanığın çeşidinin belirlenmesi, bazı acı verici komplikasyonlar ve hızlı bir iyileşme arasındaki farkı yaratır.
Yanık Nedenleri ve Tipleri
Yanıklara neden olabilen şeylerin listesi çok uzundur. Bunların çoğu kaynayan veya sıcak su, yangın, güneş ışığı ve elektrik gibi gündelik nedenler yüzünden oluşur. Laboratuar veya üretim tesisi gibi belli bir amaca hizmet eden yerlerde ise, yanıcı gaz ve sıvılar, kimyasallar ve radyasyon gibi başka nedenler en sık karşılaşılan nedenler arasındadır.
Cilt yanığında cildin üst tabakası, yani epidermis, zarar görür; bu da kabarcıklanmaya, şişmeye ve yara izine neden olur. Bu koruyucu tabaka korunmasız kalınca da enfeksiyonların vücuda saldırması kolaylaşır.
Her biri şiddet derecesine göre isimlendirilen üç yanık tipi vardır.
Birinci derece yanıklar oldukça hafiftir – bunlar genellikle mutfak kazalarında veya güneş yanığı olduğunda karşılaşılan türdendir. Yanık cilt, acı verir ve hızlı bir şekilde hafifçe şişer. Ayrıca kırmızı bir renk alır, ancak bastırıldığında beyazımsı bir renge dönüşür. Neyse ki, bu yanıklar çok uzun sürmez. Bir veya iki gün sonra şişmiş noktanın üzerindeki ince cilt tabakası soyulur. Üç ila altı gün sonra ise yanık iyileşmiş olur.
İkinci derece yanıklarda, ciltte acı veren kabarcıklar oluşur. Bu yanıklar; daha ince, kıpkırmızı renkte ve şişiktir. Bu yanıkların iyileşmesi de genellikle iki ila üç hafta arasında olmak üzere, birinci derece yanıklardan biraz daha uzun sürer.
Üçüncü derece yanıklar, epidermisin altındaki cilt tabakalarının da zarar gördüğü en ciddi yanık tipidir. Cilt beyaz ve kömürleşmiş görünümlüdür ve cildin tüm sinir uçları hasar görmüş olduğundan ya çok az acı duyulur ya da hiç duyulmaz. Bu yanıkların iyileşmesi çok uzun sürer ve şiddetli vakalar ölümcül seyredebilir.
Yanıkların tedavisi; yanığın birinci derece, ikinci derece veya üçüncü derece olmasına göre değişiklik gösterir.
Birinci derece yanıklarda, derhal, etkilenen bölgeyi beş dakika boyunca soğuk suya tutun. Bu ısıyı ortadan kaldırır ve şişkinliğin önemli ölçüde azalmasına yardımcı olur. Ardından yanığa antibiyotik krem uygulayın ve o bölgeyi gazlı bezle hafifçe sararak koruyun. Ayrıca, ibuprofen, asetaminofen veya benzeri bir reçetesiz ağrı kesici kullanımı da hastanın biraz daha rahat hissetmesini sağlayacaktır.
Yanığa maruz kalmış olan bir çocuk ise, çocuğu ısı kaynağından uzaklaştırın ve yanığın yakınında bulunan giysileri çıkartın. Yanan bölgeyi akan soğuk suyun altına tutun ve antibiyotik krem uygulayın. Çocuğa güven verecek şekilde konuşun ve doktorun onayını aldıktan sonra çocuğa ibuprofen veya doktorun onayladığı reçetesiz başka bir ağrı kesici verin.
İkinci derece yanıklarda, o bölgeyi en az 15 dakika akan soğuk suyun altına tutun, ardından birkaç dakika boyunca üstüne ıslak bir bez koyun, son olarak da antibiyotik krem uygulayıp yapışkansız bandajla sarın. Sargıyı her gün değiştirmeyi ve enfeksiyon belirtisi olup olmadığını kontrol etmeyi unutmayın. Tüm ikinci derece yanıklarda tetanos iğnesi yaptırmak için doktor ziyareti gerekmekle birlikte, iltihaplı herhangi bir şişlik varsa derhal doktora başvurun. Yanık iyileşirken, yanık bölge son derece hassas olduğundan gün ışığına maruz kalınacağı zaman mutlaka güneş kremi uygulamalısınız.
Çocuklarda gerçekleşen ikinci derece yanıklarda, derhal tıbbi yardım çağırın. Bu arada, o bölgeyi üç ila beş dakika soğuk suyun altına tutun ve temiz bir bezle kapatın. Çocuğu, yanık bölge yukarıda kalacak şekilde yatırın. Giysiler yanık bölgeye yapışmışsa, bunları çıkarmaya çalışmayın.
Üçüncü derece yanıklarda, hemen 112’yi arayın. Soluk alıp verme bulgularını kontrol edin. Eğer nefes alıp vermiyorsa, KPR’ye (Kardiyopulmoner resüsitasyon) başlayın. Yanık bölgeyi soğuk suyla yıkamaya veya herhangi bir merhem uygulamaya çalışmayın. Giysileri yanık bölgeden uzaklaştırmaya çalışmayın. Giysiler vücuda yapışmış olabilir ve bunların çıkarılması bölgeye daha fazla zarar verebilir ve kurbanın acı çekmesine neden olur.
Vücudun elektrik akımına maruz kalması elektrik yanıklarına neden olur. Birisi elektrik akımına kapılmışsa, o kişiyle doğrudan temas etmeyin. Bunun yerine, elektrik kaynağını kapatıp tahta, karton veya plastik bir nesne kullanarak kişiyi şok kaynağından ayırmayı deneyin.
Ardından 112’yi arayın. Yardım gelmesini beklerken, nefes alıp verişini kontrol edin. Soluk alıp verme bulguları mevcut değilse hemen KPR’ye başlayın. Kafaya giden kan akışını arttırmak için, kişiyi kafası gövdeden aşağıda ve bacaklar yukarıda olacak pozisyonda tutmak gerekir. Bu, kişinin şoka girmesini önleyecektir.
Elektrik yanıklarında, görünürde bir yanık olmayabilir, ancak güçlü akımdan dolayı iç organ hasarı gerçekleşmiş olabilir. Olağanüstü durumlarda kardiak arest de(kalbin durması) gerçekleşebilir. Akım kişiyi fırlatmışsa, hastanın kemikleri kırılmış olabilir.
Kimyasal yanık durumunda, etkilenen bölgenin yakınındaki tüm giysi ve takıları çıkarın ve bölgeyi hiçbir artık kalıntı bırakmayacak şekilde en az 20 dakika boyunca yıkayın. Ardından bölgeyi steril bir gazlı bezle kapatıp doktora danışın. Standart uygulama olarak, doktor tetanos aşısı yapacak ve ağrı kesici Ev ve işyerinin güvenliğinin sağlanması, yanığa neden olabilecek kazaların önlenmesi açısından en önemli konulardan biridir. Elektrik bağlantılarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve mutfakta gaz sızıntısı olasılığına karşı dikkatli olunması önemlidir. Evin her yerinde yangın tüpleri bulundurun ve daima kullanıma hazır bir ilk yardım çantası bulunmasını sağlayın. Yanıklar sık görülen bir yaralanma çeşididir, ancak önlem alındığı takdirde, bunlardan kaçınmak mümkündür.yazacaktır.